Od 1943 roku do końca wojny, w rejonie Gór Sowich i w okolicach Zamku „Książ”, Niemcy prowadzili zakrojone na szeroką skalę i z ogromnym rozmachem prace budowlane i górnicze pod wspólnym kryptonimem „Riese” (Olbrzym). Projekt nie został nigdy ukończony, pozostawiając po sobie szereg niedokończonych podziemnych kompleksów i naziemnych obiektów, owianych mgłą tajemnicy co do ich przeznaczenia.
Budowę kompleksów: „Walim – Rzeczka”, „Jugowice Górne – Jawornik”, „Włodarz”, „Osówka”, „Soboń”, „Sokolec – Gontowa” i „Książ” rozpoczęto w 1943 roku, chociaż prace projektowe mogły być prowadzone już wcześniej. Zanim przystąpiono do prac górniczych przygotowano teren i infrastrukturę pod ich budowę.
Na początku na budowie projektu „Riese” pracowali pracownicy przymusowi i jeńcy wojenni. Później do pracy brano więźniów z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen z Rogoźnicy. Dla potrzeb budowy w Górach Sowich i na Zamku Książ utworzono też obozy pracy tzw. Arbeitslager o nazwie „Riese”, które podporządkowane były wspomnianemu obozowi Gross-Rosen. Powstało tam co najmniej dwanaście tego typu podobozów.
Zupa z pokrzyw i czerstwy chleb
Przy tym gigantycznym projekcie pracowało co najmniej kilkanaście tysięcy więźniów, choć niektóre dokumenty wspominają o liczbie nawet 30 tysięcy osób. Przyjeżdżali tam wyniszczeni pobytem w innych obozach, większość z nich była niedożywiona i ważyła ok. 40 kilogramów. Tymczasem na miejscu pracowali bardzo ciężko – drążyli sztolnie wewnątrz gór, budowali drogi i przeładowywali materiały budowlane. Śmiertelność wśród nich była wysoka z uwagi na osłabienie, niedożywienie (jadali głównie zupę z pokrzyw i czerstwy chleb), wybuchające w obozie epidemie oraz przeciążenie pracą. Część z nich nie mogąc znieść nieludzkich warunków próbowała ucieczki czy wręcz rzucała się pod lufy karabinów i ginęła zastrzelona przez niemieckich strażników.
Główna kwatera Hitlera?
Prace przy budowie tajemniczego kompleksu „Riese” były prowadzone niemalże do ostatnich dni wojny. Niedokończone podziemia zostały porzucone ze względu na zbliżającą się Armię Czerwoną i Wojsko Polskie. Przed wycofaniem się Niemców z tych terenów wielu więźniów zostało zamordowanych, aby zatrzeć ślady zbrodniczej działalności. W lasach Gór Sowich pozostawiono duże ilości materiałów budowlanych, worków z cementem, kabli oraz fundamenty nieukończonych budowli naziemnych, które po wojnie zostały rozszabrowane.
Największa zagadka związana z kompleksem „Riese” dotyczy jego przeznaczenia. Najbardziej rozpowszechniona i udokumentowana hipoteza głosi, że miała być tam zlokalizowana główna kwatera Adolfa Hitlera. Niektórzy badacze historii mówią, że miały tam być fabryki zbrojeniowe, inni twierdzą, że podziemne laboratoria, w których miała być produkowana tajna broń.
Obecnie można zwiedzać trzy kompleksy:
* Sztolmie Walimskie, kompleks Rzeczka
Zwiedzanie podziemi trwa około 60 minut i odbywa się tylko z przewodnikiem. Można dowiedzieć się więcej m.in o projekcie Riese, budowie obiektu i o trudnych warunkach życia tamtejszych więźniów.
Więcej informacji znajdziecie tutaj.
* Podziemne miasto Osówka ma kilka tras zwiedzania (tylko z przewodnikiem)
– Trasa historyczna – turyści dowiadują się m.in. o powstawaniu obiektu, o budowie kompleksów w Górach Sowich i poznają losy ludzi pracujących przy projekcie Riese.
– Trasa ekstremalna – trasa historyczna plus dodatkowo przepływ łodzią desantową, pokonanie chodnika poszukiwaczy skarbów: za pomocą kładek, pomostów, mostka wiszącego nad wodą; dla osób sprawnych.
– Trasa ekspedycja Riese – zwiedzanie Podziemnego Miasta Osówka, oraz części naziemnej, dla uczestników przygotowane są zadania historyczne i sprawnościowe.
– Trasa edukacyjna – dzieci poznają podziemia oraz część naziemną obiektu.
Więcej informacji znajdziecie tutaj.
* Włodarz
Zwiedzanie z przewodnikiem trwa około godziny i obejmuje: zwiedzanie dwóch poziomów podziemi, przepłynięcie łodzią po zalanej części podziemi oraz kino podziemne z projekcją filmiku o Riese
Więcej informacji znajdziecie tutaj.
fot. Jan Szurek
ZOBACZ TAKŻE: