Tysiąc lat temu mokradła pokrywały większą część Europy, jednak intensywne rolnictwo, powstawanie miast, przemysłu, dróg i regulacja rzek sprawiły, że większość z nich zniknęła. Niegdyś uważane za niebezpieczne i bezproduktywne, w drugiej połowie XX wieku zaczęły być doceniane. Zauważono, że mają w przyrodzie szczególna rolę m.in. jako siedlisko wyjątkowych roślin, zwierząt, a szczególnie ptaków. 2 lutego obchodzimy Światowy Dzień Mokradeł.
Mokradła to bagna, torfowiska, błota, grzęzawiska, płytkie zbiorniki wodne, podmokłe brzegi jezior i rzek. Mają one cechy zarówno środowiska lądowego jak i wodnego. Woda w nich może być słona lub słodka, stojąca lub płynąca, mogą być naturalne lub sztuczne, okresowe lub stałe. Mokradła występują na wszystkich kontynentach, największe z nich to basen Amazonki, nizina zachodniosyberyjska i delta Gangesu.
Tysiąc lat temu mokradła pokrywały większą część Europy, ich osuszanie rozpoczęło się w XIII wieku kiedy były zamieniane na pastwiska, a od XIV wieku na ziemie orne. Intensywne rolnictwo, wydobycie torfu, powstawanie miast, przemysłu, dróg i regulacja rzek sprawiły, że większość mokradeł w Europie zniknęła. Mokradła są środowiskiem na Ziemi, które uległo największej degradacji. Uważane kiedyś za niebezpieczne i bezproduktywne, w drugiej połowie XX wieku zaczęły być doceniane. Zauważono, że mają w przyrodzie szczególna rolę jako siedlisko wyjątkowych roślin, zwierząt, a szczególnie ptaków. 2 lutego 1971 roku w Ramsar podpisano Konwencję o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Do tej pory ratyfikowało ją 169 państw (Polska w 1978 roku). Aby upamiętnić to wydarzenie, co roku 2 lutego obchodzimy Światowy Dzień Mokradeł.
Różnorodne mokradła
Ponieważ mokradła występują we wszystkich strefach klimatycznych ich flora i fauna są bardzo różnorodne. Nawet w Europie różnice są ogromne. Na południu Europy najbardziej znanym obszarem podmokłym jest Camargue leżące we Francji w delcie Rodanu. Wizytówkami Camarge są dzikie białe konie, flamingi, które mają tam największe lęgowisko w Europie oraz czerwony ryż. Zupełnie inny charakter mają mokradła w środkowo-wschodniej Europie. Największe z nich to Polesie, leżące w dorzeczu Prypeci i Bugu, na obszarze Białorusi, Ukrainy i w niewielkim stopniu Polski. Kiedyś były to największe bagna Europy mające znaczący wpływ na jej klimat. Eksperymenty z osuszaniem prowadzone w czasach ZSRR oraz wybuch elektrowni w Czarnobylu znacznie zakłóciły środowisko na tym obszarze, ale nadal znaczna część to bagna, torfowiska i łęgi. Polesie to kraina łosi, wilków, bobrów. Rosną tam brzoza niska, wierzba lapońska i żurawina błotna.
W Polsce na listę konwencji ramiarskiej wpisanych jest 16 obszarów chronionych. Największy i najbardziej znany z nich to Biebrzański Park Narodowy obejmujący obszar 59 tysięcy hektarów. Mamy tam wyjątkową szansę zobaczenia wielu gatunków ptaków wodno-błotnych jak: żurawie, czaple, bociany, kuliki , dubelty, kszyki, czajki, łyski i gęgawy. Jeśli będziemy mieć szczęście, to spotkamy takie bardzo rzadkie ptaki jak wodniczka, orlik grubodzioby (skrajnie zagrożony wyginięciem) lub sowę błotną, które na bagnach biebrzańskich mają swoje lęgowiska. Bez trudu natomiast zauważymy pliszki żółte, usłyszymy trzciniaka, a w maju posłuchamy całego koncertu słowików. Wśród roślin prawdziwą atrakcja są liczne storczyki, w tym obuwik i kruszczyki oraz drapieżna rosiczka.
Wpływ na klimat
Szacowane jest, że w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat zniknęło 35% mokradeł na świecie. Liczne organizacje prowadzą działalność uświadamiającą rolę mokradeł, propagującą działania zmierzające do zachowania obecnych oraz renaturalizację dawnych. W Polsce badaniami i ochroną mokradeł zajmuje się stowarzyszenie Centrum Ochrony Mokradeł. Na jego stronie bagna.pl znajdziemy wiele informacji oraz zaproszenia do włączenia się w działania na rzecz mokradeł.
Oprócz walorów przyrodniczych coraz bardziej podkreślana jest rola mokradeł w walce ze zmianami klimatycznymi. Mokradła są najważniejszymi lądowymi „magazynami” węgla organicznego, zawierając 30% glebowego węgla świata i aż dwa razy więcej niż wszystkie lasy na Ziemi, pochłaniają dwutlenek węgla, zapobiegają powodziom, łagodzą skutki suszy, chronią wybrzeże. Temu tematowi poświęcony jest tegoroczny Światowy Dzień Mokradeł. Na pytania: „Dlaczego mokradła należą do najważniejszych regulatorów globalnego klimatu? W jaki sposób człowiek swoją działalnością niszczy tę funkcję mokradeł i czy „zepsute” mokradła da się naprawić i odzyskać ich pozytywny wpływ na klimat? I jak bagna świata odpowiedzą na globalne ocieplenie – spowolnią je czy przyspieszą?” będą wypowiadać się w Światowy Dzień Mokradeł naukowcy, na spotkaniu zorganizowanym przez Centrum Ochrony Mokradeł i Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Ponieważ Warszawa jest jedną z nielicznych stolic, w której występują mokradła, to uczestnicy spotkania wyruszą też na sesję terenową na torfowiska w Mazowieckim Parku Krajobrazowym.
Antonina Zalewska
Inne teksty naszej autorki znajdziecie TUTAJ.
