Od 1943 roku do końca wojny, w rejonie Gór Sowich i w okolicach Zamku „Książ”, Niemcy prowadzili zakrojone na szeroką skalę i z ogromnym rozmachem prace budowlane i górnicze pod wspólnym kryptonimem „Riese” (Olbrzym). Projekt nie został nigdy ukończony, pozostawiając po sobie szereg niedokończonych podziemnych kompleksów i naziemnych obiektów, owianych mgłą tajemnicy co do ich przeznaczenia.
Budowę kompleksów: „Walim – Rzeczka”, „Jugowice Górne – Jawornik”, „Włodarz”, „Osówka”, „Soboń”, „Sokolec – Gontowa” i „Książ” rozpoczęto w 1943 roku, chociaż prace projektowe mogły być prowadzone już wcześniej. Zanim przystąpiono do prac górniczych przygotowano teren i infrastrukturę pod ich budowę.
Na początku na budowie projektu „Riese” pracowali pracownicy przymusowi i jeńcy wojenni. Później do pracy brano więźniów z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen z Rogoźnicy. Dla potrzeb budowy w Górach Sowich i na Zamku Książ utworzono też obozy pracy tzw. Arbeitslager o nazwie „Riese”, które podporządkowane były wspomnianemu obozowi Gross-Rosen. Powstało tam co najmniej dwanaście tego typu podobozów.
Przy tym gigantycznym projekcie pracowało co najmniej kilkanaście tysięcy więźniów, choć niektóre dokumenty wspominają o liczbie nawet 30 tysięcy osób. Przyjeżdżali tam wyniszczeni pobytem w innych obozach, większość z nich była niedożywiona i ważyła ok. 40 kilogramów. Tymczasem na miejscu pracowali bardzo ciężko – drążyli sztolnie wewnątrz gór, budowali drogi i przeładowywali materiały budowlane. Śmiertelność wśród nich była wysoka z uwagi na osłabienie, niedożywienie (jadali głównie zupę z pokrzyw i czerstwy chleb), wybuchające w obozie epidemie oraz przeciążenie pracą. Część z nich nie mogąc znieść nieludzkich warunków próbowała ucieczki czy wręcz rzucała się pod lufy karabinów i ginęła zastrzelona przez niemieckich strażników.
Prace przy budowie tajemniczego kompleksu „Riese” były prowadzone niemalże do ostatnich dni wojny. Niedokończone podziemia zostały porzucone ze względu na zbliżającą się Armię Czerwoną i Wojsko Polskie. Przed wycofaniem się Niemców z tych terenów wielu więźniów zostało zamordowanych, aby zatrzeć ślady zbrodniczej działalności. W lasach Gór Sowich pozostawiono duże ilości materiałów budowlanych, worków z cementem, kabli oraz fundamenty nieukończonych budowli naziemnych, które po wojnie zostały rozszabrowane.
Największa zagadka związana z kompleksem „Riese” dotyczy jego przeznaczenia. Najbardziej rozpowszechniona i udokumentowana hipoteza głosi, że miała być tam zlokalizowana główna kwatera Adolfa Hitlera. Niektórzy badacze historii mówią, że miały tam być fabryki zbrojeniowe, inni twierdzą, że podziemne laboratoria, w których miała być produkowana tajna broń.
Obecnie można zwiedzać trzy kompleksy:
* Sztolmie Walimskie, kompleks Rzeczka
Zwiedzanie podziemi trwa około 60 minut i odbywa się tylko z przewodnikiem. Można dowiedzieć się więcej m.in o projekcie Riese, budowie obiektu i o trudnych warunkach życia tamtejszych więźniów.
Więcej informacji znajdziecie tutaj.
* Podziemne miasto Osówka ma kilka tras zwiedzania (tylko z przewodnikiem)
– Trasa historyczna – turyści dowiadują się m.in. o powstawaniu obiektu, o budowie kompleksów w Górach Sowich i poznają losy ludzi pracujących przy projekcie Riese.
– Trasa ekstremalna – trasa historyczna plus dodatkowo przepływ łodzią desantową, pokonanie chodnika poszukiwaczy skarbów: za pomocą kładek, pomostów, mostka wiszącego nad wodą; dla osób sprawnych.
– Trasa ekspedycja Riese – zwiedzanie Podziemnego Miasta Osówka, oraz części naziemnej, dla uczestników przygotowane są zadania historyczne i sprawnościowe.
– Trasa edukacyjna – dzieci poznają podziemia oraz część naziemną obiektu.
Więcej informacji znajdziecie tutaj.
* Włodarz
Zwiedzanie z przewodnikiem trwa około godziny i obejmuje: zwiedzanie dwóch poziomów podziemi, przepłynięcie łodzią po zalanej części podziemi oraz kino podziemne z projekcją filmiku o Riese
Więcej informacji znajdziecie tutaj.
fot. Jan Szurek
Więcej informacji turystycznych znajdziecie TUTAJ.